To «φωτοστέφανο» του Event Horizon

Τον Απρίλιο του 2017, οχτώ διαφορετικά ραδιοτηλεσκόπια ανά τον κόσμο στράφηκαν ταυτόχρονα προς το κέντρο του γαλαξία M-87. Οχτώ όργανα, κατασκευασμένα για διαφορετικούς λόγους, συγχρονίστηκαν με τη μεγαλύτερη δυνατή ακρίβεια. Ο στόχος; Να αποκαλυφθεί ένα μυστικό του Σύμπαντος σκεπασμένο με σκοτάδι. Να απεικονιστεί μια μαύρη τρύπα.

Οι άνθρωποι πιστεύουμε ευκολότερα κάτι αφού το δούμε. Επειδή, όμως, ο νους και η φαντασία μας προπορεύεται, η πίστη μας σε κάτι μεγαλώνει αν το δούμε με τα μάτια μας. Για την ύπαρξη των μαύρων τρυπών, λοιπόν, οι άνθρωποι είχαμε σχηματίσει ήδη μια εικόνα «κατά νου».

Αν και ο ίδιος ο Αϊνστάιν (από του οποίου το έργο προέκυψε η πρώτη συνάντηση ανθρώπινου νου με μια μαύρη τρύπα) θεωρούσε αδύνατη την ύπαρξη τέτοιου απόκοσμου αντικειμένου, μετά από θεωρητική και πειραματική έρευνα δεκαετιών καταλήξαμε στο ότι οι μαύρες τρύπες υπάρχουν και «καταβροχθίζουν» κάθε τι επιστητό, ακόμα και το ίδιο το φως, λόγω των ακραίων βαρυτικών επιρροών που ασκούν. Γι’ αυτό είναι κυριολεκτικά μαύρες, σκοτεινές. Αφού δε δραπετεύει ίχνος φωτός, τότε δεν μπορούμε να «δούμε» μέσα τους. Ο ορίζοντας γεγονότων μιας μαύρης τρύπας είναι το όριο μετά το οποίο δεν υπάρχει επιστροφή. Το σύνορο μεταξύ επιστήμης και επιστημονικής φαντασίας. Οτιδήποτε το διαβεί, επί της ουσίας θα πάψει να υπάρχει για το υπόλοιπο Σύμπαν. Ο δίσκος προσαύξησης, ένας χαώδες δακτύλιος από υπέρθερμη ύλη, περιβάλλει συνήθως τις μαύρες τρύπες και περιφέρεται σε τροχιά γύρω τους, σε ταχύτητες συγκρίσιμες με αυτή του φωτός.

Οι παρατηρήσεις έδειχναν ότι ο γαλαξίας Μ-87 έχει στο κέντρο του μία υπερμεγέθη μαύρη τρύπα, με δισεκατομμύρια φορές μεγαλύτερη μάζα από τον Ήλιο. Ο ίδιος ο γαλαξίας απέχει σχεδόν 55 εκατομμύρια έτη φωτός από τον δικό μας, με διαστρικά αέρια και το φωτοστέφανο ενός δίσκου προσαύξησης να «θολώνουν» περαιτέρω τη θέα. Η περιοχή του ουρανού που θα μελετιόταν είναι της τάξης των 0,000015 arcseconds, σαν να προσπαθεί κάποιος από τη Γη να δει ένα κουβάρι στην επιφάνεια της Σελήνης. Και το τηλεσκόπιο που θα μπορούσε να φέρει εις πέρας αυτό το μεγαλειώδες εγχείρημα, να εμφανίσει το αφανές, έπρεπε να έχει διάμετρο περίπου 10.000 χιλιομέτρων. Λίγο μικρότερη από τη διάμετρο της Γης, πράγμα που καθιστούσε αδύνατη – προφανώς – την κατασκευή του.

Μια μελέτη έδειξε ότι «υπάρχουν ρεαλιστικές φιλοδοξίες για την απεικόνιση του ορίζοντα γεγονότων μιας μαύρης τρύπας μέσα στα επόμενα χρόνια». Η μελέτη αυτή εκδόθηκε το 1999. Πειραματισμοί επί πειραματισμών έδειξαν ότι αν συντονιστεί ένα σύνολο τηλεσκοπίων, διασκορπισμένων σε συγκεκριμένες, απόμακρες περιοχές της Γης, τότε αυτό θα δημιουργήσει ένα δίκτυο το οποίο θα λειτουργεί σαν ένα ενιαίο τηλεσκόπιο, μεγέθους αντάξιου για την απεικόνιση μιας μαύρης τρύπας. Αυτό το δίκτυο πήρε σάρκα και οστά με τη δημιουργία του Event Horizon Telescope, εν συντομία ΕΗΤ (Τηλεσκόπιο Ορίζοντα Γεγονότων, στην ελληνική). Το έτος ήταν 2009. Και οχτώ χρόνια μετά, συνέβη.

Ήταν Απρίλης του 2017. Ο καιρός ιδανικός. Σε Αριζόνα, Χιλή, Χαβάη, Μεξικό, Ισπανία και Ανταρκτική, μεταξύ της πέμπτης και της δέκατης τέταρτης ημέρας του μήνα, ο καιρός ήταν ιδανικός. Οι περισσότεροι από εμάς δε θα θυμούνται καν αυτήν την περίοδο. Βέβαια, κάποιοι μπορεί να τη θυμούνται γιατί ίσως να ήταν οι καλύτερες μέρες της ζωής τους, ενώ κάποιοι άλλοι θα θέλουν να την ξεχάσουν επειδή θα πέρασαν πολύ δύσκολα. Ενώ ο κόσμος προχωρούσε, λοιπόν, ενώ εκείνη την περίοδο οι άνθρωποι μπορεί να απολαμβάναμε την ύπαρξή μας, ή να την λυπόμασταν, ή ακόμα και να την αγνοούσαμε, για τα εκατοντάδες μέλη του ΕΗΤ, εκείνη την περίοδο, ο καιρός ήταν ιδανικός. Οχτώ τηλεσκόπια σάρωναν αυτήν τη μακρινή περιοχή του γαλαξία Μ-87, συλλέγοντας φως από το κέντρο του. Καταγράφηκαν περίπου 4.000.000 gigabytes ψηφιακής πληροφορίας.

Η πίστη μας σε κάτι μεγαλώνει αν το δούμε με τα μάτια μας, Επειδή, όμως, έχουμε την ανάγκη για επιβεβαίωση και ελπίδα, συχνά θέλουμε και βλέπουμε «επίτηδες» αυτό που πιστεύουμε. Είναι κομμάτι της – συναρπαστικής – φύσης του ανθρώπου. Και για να υπερβούν αυτό το αναμενόμενα ανθρώπινο «εμπόδιο», για να υπερασπιστούν μια δεκαετία υπερπροσπάθειας, για να διαχειριστούν τον τεράστιο όγκο δεδομένων, για να δικαιολογηθούν σε έναν κόσμο αριθμών, που όχι μόνο τρέχει προς, αλλά ζει ήδη στο μέλλον, οι επιστήμονες του ΕΗΤ ανέλυαν τα δεδομένα ξανά και ξανά, σε πλήρως απομονωμένες μεταξύ τους ομάδες. Έπρεπε να είναι σίγουροι ότι αυτό που βλέπουν δεν είναι αυτό που θέλουν να δουν, αλλά αυτό που κατάφεραν να δουν. Όταν, τελικά, μάθαμε ότι είδαν τη μαύρη τρύπα στο κέντρο του Μ-87, όταν αντικρίσαμε για πρώτη φορά στην ιστορία το απόλυτο χάος στολισμένο με το φωτοστέφανό του, η ημερομηνία ήταν 10 Απριλίου 2019.

Περίπου 100 χρόνια από τη δημοσίευση της Γενικής Θεωρίας της Σχετικότητας του Άλμπερτ Αϊνστάιν, η οποία φύτεψε στο μυαλό των ανθρώπων την ιδέα των μαύρων τρυπών, περίπου 55 χρόνια από την πρώτη φορά που χρησιμοποιήθηκε ο όρος «μαύρη τρύπα», 20 χρόνια μετά την ελπιδοφόρα εκείνη μελέτη, τόσο διήρκησε το ταξίδι που χρειάστηκε να κάνει ο ανθρώπινος νους για να φτάσει να δει με τα μάτια του κάτι που ο ίδιος θεωρούσε κάποτε ότι δε φαίνεται και, ακόμη πιο παλιά, ότι δεν υπάρχει. Μέχρι να ωριμάσει αρκετά, να αποκτήσει εμπειρία, να νιώσει την αποτυχία και να είναι πλέον έτοιμος να κάνει το μεγάλο βήμα.

Η πρώτη φωτογράφιση μιας μαύρης τρύπας θα περάσει στην ιστορία σαν ένα από τα ορόσημα του 21ου αιώνα. Εκείνον τον Απρίλη του 2017, που ο καιρός ήταν ιδανικός, οχτώ ραδιοτηλεσκόπια στράφηκαν ταυτόχρονα προς τον γαλαξία Μ-87. Όταν ο κόσμος ζούσε ήδη στο μέλλον, όταν κάποιοι βίωναν τις καλύτερες μέρες της ζωής τους και κάποιοι περνούσαν πολύ δύσκολα, εκείνοι στο ΕΗΤ ένιωσαν έτοιμοι να κάνουν το αδύνατο. Γιατί για να φτάσουν εδώ όρθιοι, σημαίνει ότι ήταν δυνατοί. Και πραγματικά πιστεύω ότι αν δεν τα κατάφερναν, ήταν έτοιμοι να συνεχίσουν.

Βλέποντας αυτήν τη φωτογραφία, η σημαντικότερη από τις σκέψεις που κάνω λόγω αυτής είναι η εξής: Η ελπίδα και το κίνητρο υπάρχει, όσο πιστεύεις στις δυνάμεις σου.

Και αν χάσεις την πίστη σου σε αυτές, όσο ζεις, ποτέ δεν είναι αργά να την ξαναβρείς.