Όταν πατήσουμε ξανά σε φεγγαρόσκονη – Πρώτο μέρος

Σε όλον τον κόσμο, πριν από 53 χρόνια, οικογένειες, παρέες και ολόκληρες γειτονιές μαζεύτηκαν ταυτόχρονα μπροστά από ραδιόφωνα και τηλεοράσεις. Ήταν 20 Ιουλίου του 1969. Εκείνο το βράδυ, ένα βράδυ πιο κοντά στo τέλος της ανατρεπτικής δεκαετίας του ’60, οι άνθρωποι κοίταξαν το φεγγάρι όπως ποτέ άλλοτε. Έγιναν μάρτυρες της πρώτης επανδρωμένης προσσελήνωσης, της αποστολής Apollo 11 της NASA. Και σήμερα, πλησιάζει η ώρα για τον κόσμο να κοιτάξει και πάλι το φεγγάρι όπως τότε.

Για την ακρίβεια, η τελευταία φορά που ο άνθρωπος περπάτησε στο φεγγάρι ήταν στις 7 Δεκεμβρίου του 1972 με την αποστολή Apollo 17. Ήταν η έκτη φορά που η αμερικανική υπηρεσία στέλνει άνθρωπο στο φεγγάρι. Έκτοτε, κανένας άλλος δεν το έχει επιχειρήσει. Ολόκληρο το πρόγραμμα Apollo είχε ως κεντρικό στόχο «την προσεδάφιση ανθρώπου στη Σελήνη και την ασφαλή επιστροφή του στη Γη», όπως είχε πει ο τότε Πρόεδρος των Η.Π.Α., Τζον Κένεντι, το 1962. Βέβαια, επειδή τα πάντα εκτυλίσσονταν κατά τον Ψυχρό Πόλεμο, ήταν προφανές ότι η επιτυχία του δεν εξαρτώταν μόνο από την προσσελήνωση αυτήν καθεαυτήν, αλλά και από την πρωτοκαθεδρία των Ηνωμένων Πολιτειών στον «αγώνα για το διάστημα». Έπρεπε, για τους Αμερικανούς, το πλήρωμά τους να είναι το πρώτο που θα πατούσε στο φεγγάρι, πριν τυχόν τα καταφέρει η Σοβιετική Ένωση, και βέβαια τα συναισθήματα αυτά ήταν αμοιβαία. Ποιος μπορεί να το αρνηθεί αυτό;

Όπως και να έχει, το ημερολόγιο γράφει πλέον «Σεπτέμβριος 2022» και η επιστροφή στο φεγγάρι δεν αποτελεί θέμα απόφασης, αλλά χρόνου. Σχετικά λίγου, μάλιστα. Ο διάδοχος του Apollo, το πρόγραμμα Artemis (ο Απόλλων και η Άρτεμις ήταν δίδυμα αδέλφια κατά την ελληνική μυθολογία), έχει στόχο όχι μόνο την επιστροφή στον φυσικό μας δορυφόρο, αλλά και τη θεμελίωση σταθερής ανθρώπινης παρουσίας εκεί. Η πρώτη φάση έχει ξεκινήσει ήδη. Το Artemis I θα είναι μια μη επανδρωμένη δοκιμή των συστημάτων της αποστολής. Το πυραυλικό σύστημα Space Launch System (SLS) θα εκτοξεύσει στο διάστημα το διαστημόπλοιο Orion, στο οποίο θα επιβαίνουν μελλοντικά οι αστροναύτες. Το Orion θα μπει σε τροχιά γύρω από το φεγγάρι και στη συνέχεια θα επιστρέψει στη Γη. Ενώ, πάντως, ο στόχος ήταν η εκτόξευση αυτή να πραγματοποιηθεί στις 29 Αυγούστου, τελικά έπρεπε να αναβληθεί, αφού υπήρχε διαρροή καυσίμου στον πύραυλο. Η δεύτερη απόπειρα στις 3 Σεπτεμβρίου είχε την ίδια τύχη με την πρώτη, για τον ίδιο λόγο μάλιστα, και οι τελευταίες ενημερώσεις (την ώρα της συγγραφής) κάνουν λόγο για εκτόξευση στις 27 Σεπτεμβρίου με εναλλακτική στις 2 Οκτωβρίου. Απρόοπτα σαν και αυτά δεν είναι κάτι αφύσικο, αφού τέτοιου είδους αποστολές είναι εξαιρετικά πολύπλοκες και, ακριβώς επειδή η NASA είναι κρατικός οργανισμός, τα περιθώρια για αποτυχημένες δοκιμές είναι πολύ στενά. Μετά την πρώτη φάση, λοιπόν, θα πραγματοποιηθεί το Artemis II το 2024. Είναι η ίδια αποστολή, μόνο που θα είναι επανδρωμένη. Και, εν τέλει, το 2025 με το Artemis III, ο άνθρωπος θα φτάσει μέχρι το τέρμα αυτήν τη φορά, θα πατήσει ξανά σε φεγγαρόσκονη. 

Η NASA δεν είναι ο μόνος οργανισμός που θέτει στόχους και αποστολές για το φεγγάρι. Μέχρι το τέλος της δεκαετίας, η Ευρωπαϊκή Ένωση και χώρες όπως η Κίνα, η Ρωσία και η Ινδία, μεταξύ άλλων, καθώς και ιδιωτικές εταιρείες αεροδιαστημικής, όπως η Space X, η Blue Origin και η Virgin Galactic, έχουν δρομολογήσει αποστολές με οχήματα μελέτης και εξερεύνησης της Σελήνης είτε σε τροχιά είτε στην επιφάνειά της. Για το πρόγραμμα Artemis, μάλιστα, η NASA θα συνεργαστεί με την Ευρωπαϊκή Διαστημική Υπηρεσία (ESA), καθώς και με τη Space X. H πρώτη επανδρωμένη προσσελήνωση μετά το Apollo θα γίνει στα πλαίσια του Artemis III, όπου η ιδιωτική εταιρεία θα παρέχει το διαστημόπλοιο Starship για να πραγματοποιηθεί η κάθoδος στην επιφάνεια της Σελήνης.

Το ενδιαφέρον για το φεγγάρι αναθερμαίνεται, λοιπόν, και όχι τυχαία. Φυσικά, από επιστημονικής άποψης, δεν έσβησε ποτέ. Ο Δρ. Ντέιβιντ Πάρκερ, Διευθυντής Ανθρώπινης και Ρομποτικής Εξερεύνησης στην ESA, το έθεσε με τον καλύτερο τρόπο λέγοντας ότι «το φεγγάρι είναι ένα μουσείο ιστορίας 4,5 δισεκατομμυρίων ετών για το ηλιακό σύστημα». Πράγματι, η γεωλογία του κρύβει στοιχεία για τον σχηματισμό της Γης και των βραχωδών πλανητών γενικά, καθώς και για την εξέλιξη ολόκληρης της ηλιακής γειτονιάς μας. Επιπλέον, η έλλειψη ατμόσφαιρας στη σεληνιακή επιφάνεια και η μικρή βαρύτητα σε σχέση με τη Γη είναι ιδανικές συνθήκες για έρευνες αστροφυσικής, αστροβιολογίας, ακόμα και ανθρώπινης φυσιολογίας. Και φυσικά, η εγκατάσταση του ανθρώπου στο φεγγάρι είναι το σκαλοπάτι που πρέπει να ανέβει η ανθρωπότητα, ώστε να κάνει στο μέλλον το μεγάλο άλμα και να στείλει έναν άνθρωπο στην επιφάνεια του Άρη. Εξάλλου, δεν είναι μυστικό ότι ο κόκκινος πλανήτης είναι ένα «μουσείο» ανάλογο με αυτό που είναι η Σελήνη, αν όχι πιο ιδιαίτερο, και αποτελεί τη μεγαλύτερη πρόκληση για τους οργανισμούς που στοχεύουν στη διαστημική εξερεύνηση. Ήδη, τα οχήματα που θα χρησιμοποιηθούν για το Artemis έχουν σχεδιαστεί για ταξίδια πολύ πιο μακριά από το φεγγάρι.

Πλέον, βέβαια, υπάρχει και μια άλλη προσέγγιση για την επιστροφή στο φεγγάρι. Κάποιος μπορεί να τη δει και ως επένδυση. Οι σπάνιες γαίες και το Ήλιο-3, που υπάρχουν σε μεγάλες ποσότητες στη Σελήνη, είναι δυσεύρετα υλικά στη Γη και μπορούν να αποτελέσουν σημαντικά κομμάτια της οικονομίας, αν δεν αποτελούν ήδη. Συγκεκριμένα, οι σπάνιες γαίες είναι μέταλλα που χρησιμοποιούνται στην κατασκευή ηλεκτρικών συσκευών, όπως κινητά, οικιακές συσκευές, μέχρι και για ιατρικό εξοπλισμό, ενώ το Ήλιο-3 θα μπορούσε στο μέλλον να χρησιμοποιηθεί ως καύσιμο για την παραγωγή ενέργειας μέσω πυρηνικής σύντηξης. Επιπλέον, το φεγγάρι είναι ιδανικός τόπος για την παραγωγή ηλιακής ενέργειας και την αξιοποίησή της στη Γη και έχει, μάλιστα, ποσότητες νερού σε στερεή μορφή, πράγμα πολύ χρήσιμο για πιθανές διαστημικές αποστολές με αφετηρία αυτό.

Σε αυτό το σημείο βρισκόμαστε, λοιπόν. Στην πρώτη προσσελήνωση, ο κόσμoς τότε ήρθε αντιμέτωπος με ένα εγχείρημα τόσο μνημειώδες, που δύσκολα θα μπορούσε να το αφουγκραστεί πλήρως και όχι άδικα. Στην ουσία, ζούσε μια ιστορία που μοιάζει με σενάριο επιστημονικής φαντασίας και την έβλεπε να εκτυλίσσεται χρόνο με τον χρόνο μπροστά στα μάτια του. Ο κόσμος σήμερα, όμως, τα δέχεται αυτά ως δεδομένα. Είναι τέτοιες οι εξελίξεις γύρω από την εξερεύνηση του διαστήματος τα τελευταία 53 χρόνια, που το να λες σήμερα σε κάποιον ότι ένα ρομπότ πήγε στη Σελήνη δεν κάνει την ίδια αίσθηση, δε θα είναι καν είδηση.

Το παράδοξο, πάντως, είναι ότι παρά τη φαινομενική αυτή εξοικείωση της κοινωνίας, το φεγγάρι –το διάστημα εν γένει– φαντάζει πολύ μακρινό, πολύ αποκομμένο από τη γήινη πραγματικότητα. Και παρά την όποια εξοικείωση και το όποιο προσωπικό ενδιαφέρον έχω για το διάστημα, η σκέψη αυτή περνά και από το δικό μου μυαλό. Μερικές φορές φαντάζομαι τον εαυτό μου να μιλάει σε κάποιον, στον οποιοδήποτε, για τα ποσά που ξοδεύονται στη διαστημική έρευνα και εξερεύνηση, για τα διαστημόπλοια που εκτοξεύονται στο υπερπέραν και για τα μεγαλεπήβολα σχέδια για εξορύξεις στη Σελήνη και κάθε φορά το πρώτο πράγμα που με ρωτά είναι: «Και εδώ; Εδώ στη Γη τι γίνεται; Τελείωσαν τα προβλήματα εδώ;». Ειδικά η λέξη «προβλήματα» αντηχεί εκκωφαντικά στο κεφάλι μου, αφού είναι συνδεδεμένη με καταστάσεις που απλώς δε θα έπρεπε να υπάρχουν στον 21ο αιώνα και σε έναν τόσο εξελιγμένο κόσμο. Αυτά τα προβλήματα στη Γη πώς θα λυθούν στο φεγγάρι;

Η σύντομη απάντησή μου σε αυτήν την ερώτηση είναι ότι η επιστήμη είναι ένα χωράφι που το σπέρνεις τώρα και για να το θερίσεις, πρέπει να περιμένεις μέχρι αύριο ή μεθαύριο ή και για 30 χρόνια, αν όχι παραπάνω. Η αναλυτική απάντηση είναι καθ’ οδόν.