Εν έτει 1994, το διαστημικό τηλεσκόπιο Hubble βρισκόταν για τέταρτο έτος στις υπηρεσίες των επιστημόνων, έχοντας ήδη δώσει στοιχεία για περίπου 18.000 μελέτες. Θα χρειαζόταν, ωστόσο, δέκα μέρες αυτού του έτους για να απεικονίσει, για πρώτη φορά, τον ορίζοντα του κοσμικού ωκεανού που μας περιβάλλει.
Σε τροχιά περίπου 560 χιλιομέτρων γύρω από τη Γη, το Hubble (βαφτίστηκε προς τιμήν του αστρονόμου Hubble) είναι το κιάλι της ανθρωπότητας για να παρατηρεί τις μακρινές, δαιδαλώδεις δομές γαλαξιών και νεφελωμάτων. Ωστόσο, τον πρώτο καιρό λειτουργίας του υπήρχαν αμφιβολίες για τις δυνατότητές του, ειδικά μετά από ένα φιάσκο σχετικά με την κατασκευή του κατόπτρου του. Μέχρι που ο Robert Williams, διευθυντής του Επιστημονικού Ινστιτούτου Διαστημικού Τηλεσκοπίου, αποφάσισε να αξιοποιήσει ένα μέρος του ενός δεκάτου του χρόνου παρατήρησης, ώστε να κάνει μια μελέτη μακράς έκθεσης, για να δοκιμάσει το όργανο.
Η ομάδα που δημιούργησε για το έργο αυτό προετοιμαζόταν για έναν χρόνο. Έψαχνε να βρει την κατάλληλη περιοχή του ουρανού, χωρίς λαμπρά αστέρια και άλλα ουράνια σώματα. Έπρεπε, ακόμα, η περιοχή να μην κρύβεται ούτε στιγμή από τα ουράνια σώματα του δικού μας ηλιακού συστήματος. Το νόημα ήταν να φανούν στο Hubble οι πιο αμυδροί, οι πιο απομακρυσμένοι γαλαξίες. Όσο πιο απομακρυσμένο είναι ένα ουράνιο σώμα, τόσο πιο πίσω είναι στο χρόνο σε σχέση με εμάς. Οπότε, για τη μελέτη αυτή του παρελθόντος, η περιοχή του ουρανού που θα στόχευε το Hubble έπρεπε να είναι σκοτεινή. Έπρεπε να είναι άδεια.
Εν τέλει, κατέληξαν σε ένα κομμάτι ουρανού εντός του αστερισμού της Μεγάλης Άρκτου. Μια μικροσκοπική περιοχή. Αν σηκώναμε το χέρι μας τεντωμένο προς τον ουρανό και κρατούσαμε μία καρφίτσα στην άκρη, τότε η περιοχή που φωτογράφισε το Hubble θα αντιστοιχούσε στο κομμάτι του ουρανού που θα έκρυβε η κεφαλή της καρφίτσας. Το τηλεσκόπιο τράβηξε, λοιπόν, 342 φωτογραφίες αυτής της «κεφαλής».
Το αποτέλεσμα ήταν ότι αυτή η μικροσκοπική, σκοτεινή και σιωπηλή περιοχή του ουρανού περιείχε σχεδόν 3.000 γαλαξίες σε διάφορα στάδια της εξέλιξής τους, κάποιους μάλιστα κοντά στη γέννηση του ίδιου του σύμπαντος. Χιλιάδες γαλαξίες. Εκατομμύρια εκατομμυρίων αστέρια. Σε μία κεφαλή καρφίτσας.
Η τελική εικόνα έμεινε γνωστή ως «Hubble Deep Field». Τα επόμενα χρόνια έγιναν και άλλες απόπειρες επανάληψής της, με έως και 10.000 γαλαξίες σε μια φωτογραφία, κάνοντας το σύμπαν να μοιάζει ακόμη περισσότερο με έναν ωκεανό και την ανθρωπότητα τον ναυαγό που κοιτάει με το κιάλι τα μακρινά νησιά που ξεπροβάλλουν στον ορίζοντα.
Το σύμπαν είναι ένας ωκεανός που μοιάζει απέραντος και η Γη σίγουρα παίζει τον ρόλο της σχεδίας μας στον ωκεανό αυτό. Ωστόσο, είμαστε όντως ναυαγοί; Ένας ναυαγός έχει βγει εκτός πορείας, έχει χάσει τον προσανατολισμό του και έχει ξεμείνει στη μέση του πουθενά. Επιπλέον, αν ο ναυαγός έβλεπε στεριά στο βάθος, τότε θα πήγαινε προς τα εκεί για να σωθεί.
Εμείς; Είμαστε σίγουρα στη μέση του πουθενά, αλλά ούτε έχουμε βγει εκτός πορείας, αφού δεν υπήρχε εξαρχής πορεία ή προορισμός, ούτε είναι ζήτημα ζωής και θανάτου (ακόμα) να φτάσουμε στους μακρινούς γαλαξίες. Από την άλλη, δεν ξεκινήσαμε αυτό το ταξίδι με τη θέλησή μας, όπως ένας ταξιδιώτης θα έκανε. Απλώς βρεθήκαμε εδώ, σε αυτήν τη θέση. Μην ξεχνάμε ότι δεν είναι πολλά τα χρόνια που κατανοούμε σε βάθος κάποια πράγματα για το σύμπαν. Μόλις πρόσφατα ανοίξαμε ορθάνοιχτα τα μάτια μας και αντικρίσαμε το βαθύ μπλε που μας περιβάλλει.
Οπότε, δε γνωρίζουμε τι κάνουμε στη μέση του πουθενά, δε γνωρίζουμε πού πάμε ή αν πάμε κάπου τέλος πάντων, ούτε ξέρουμε τι έγινε πριν δισεκατομμύρια χρόνια και φτάσαμε σήμερα να είμαστε ναυαγοί χωρίς αιτία. Το μόνο που μπορούμε να κάνουμε είναι απλά να βλέπουμε τα μακρινά «νησιά» και να αναρωτιόμαστε, να ψάχνουμε, να κατανοούμε. Οι μελέτες του διαστήματος απαντούν σε κάποια ερωτήματα και, αν και συχνά γεννούν περισσότερες ερωτήσεις απ’ όσες απαντούν, είναι το μόνο πράγμα που μας εξασφαλίζει ένα στήριγμα, μια επιβεβαίωση ότι έχουμε έναν ελάχιστο έλεγχο και μια κατανόηση της περιπλάνησής μας στο σύμπαν.
Η μελέτη του σύμπαντος, που το τηλεσκόπιο Hubble και όλα τα υπόλοιπα όργανα μάς επιτρέπουν να κάνουμε, πηγάζει από την ανάγκη μας να αντιμετωπίσουμε ή τουλάχιστον να συμφιλιωθούμε με την άγνοιά μας για τον απύθμενο κοσμικό ωκεανό και ειδικά με το γεγονός ότι ξυπνήσαμε στη μέση αυτού. Είναι το ένστικτο να βρούμε από πού ήρθαμε και πού θα πάμε.
Εξάλλου, αν κάποιος ήταν ναυαγός στη θάλασσα, τότε παρά το βάθος και την απεραντοσύνη, παρά τη μοναξιά και την ασημαντότητα, θα σταματούσε να κοιτάει για στεριά;
