Το κοσμικό ημερολόγιο

Άλλο ένα έτος πλησιάζει στο τέλος του. Κάθε ημέρα που περνούσε, ο κόσμος την έσβηνε από το ημερολόγιο. Και όταν σβηστεί και η τελευταία, η 31η Δεκεμβρίου, 365 νέες ημέρες θα πάρουν μία προς μία τη θέση των παλιών. Υπάρχει, όμως, και ένα ημερολόγιο του οποίου οι «ημέρες» δε σβήνονται. Κι αυτό γιατί δε στοιχειοθετούν (μόνο) την ανθρώπινη ιστορία, αλλά μια ιστορία 13,8 δισεκατομμυρίων ετών.

«Ο Κόσμος είναι πολύ παλιός και τα ανθρώπινα όντα είναι πολύ νεαρά. Σημαντικά γεγονότα των προσωπικών μας ζωών μετρώνται σε χρόνια ή λιγότερο, η ολότητα των ζωών μας σε δεκαετίες, οι γενεολογίες των οικογενειών μας σε αιώνες, όλη η καταγεγραμμένη ιστορία σε χιλιετίες. […] Παρ’ όλα αυτά, είμαστε σε θέση να χρονολογήσουμε γεγονότα στο μακρινό παρελθόν. […] Ο πιο διδακτικός τρόπος που γνωρίζω για να εκφράσω την κοσμική χρονολογία είναι να φανταστώ τη διάρκεια ζωής του σύμπαντος […] συμπιεσμένη σε ένα έτος». Με αυτά τα λόγια, ο αστροφυσικός Carl Sagan περιέγραψε την έμπνευσή του για ένα κοσμικό ημερολόγιο στο βιβλίο του με τίτλο «Οι δράκοι της Εδέμ». Μια αντιστοίχιση των δισεκατομμυρίων ετών από τη γέννηση του σύμπαντος σε μήνες, εβδομάδες, ημέρες· γενικά, σε μεγέθη που ο ανθρώπινος εγκέφαλος μπορεί με άνεση να προσεγγίσει. Στο κοσμικό ημερολόγιο κάθε μήνας αντιστοιχεί σε κάτι παραπάνω από ένα δισεκατομμύριο έτη, μία ημέρα σε περίπου 40 εκατομμύρια έτη, ένα λεπτό σε σχεδόν 26 χιλιάδες.

Όπως κάθε ημερολόγιο, έτσι και το κοσμικό ξεκινά να μετρά από το πρώτο δευτερόλεπτο της πρώτης ημέρας. Η ημερομηνία είναι 1 Ιανουαρίου, ώρα 00:00 και ένα δευτερόλεπτο. Τότε γίνεται η Μεγάλη Έκρηξη, το Big Bang. Το γεγονός αυτό, η γέννηση του σύμπαντος, αποτελεί ένα εξειδικευμένο θέμα της αστροφυσικής. Τα στοιχεία για την «έκρηξη» υπάρχουν και επαληθεύονται, αλλά το θέμα παραμένει δυσπρόσιτο. Πάντως, όπως έγραψε ο Sagan: «[…] To Big Bang μπορεί να είναι η αρχή του σύμπαντος ή το σημείο όπου η πληροφορία προηγούμενης ιστορίας αυτού καταστράφηκε. Αλλά είναι σίγουρα το παλαιότερο γεγονός για το οποίο έχουμε κάποια καταγραφή». Και σε αυτό έγκειται όλη η ουσία. Ακόμη και να υπήρχε κάτι πριν τη Μεγάλη Έκρηξη, δε γίνεται να το δούμε.

Στις 00:15, το νεογέννητο σύμπαν είναι ένα ακραία πυκνό και θερμό μείγμα φορτισμένων σωματιδίων, το οποίο μόλις έχει επεκταθεί αρκετά ώστε η θερμοκρασία του να πέσει από τους 10³² βαθμούς Κέλβιν στους 10⁹ (σχεδόν ένα δισ. βαθμούς Κελσίου) και να ξεκινήσει ο σχηματισμός των πρώτων ατόμων, υδρογόνο και ήλιο. Η κοσμική μικροκυματική ακτινοβολία υποβάθρου (CMB radiation), που είναι το απομεινάρι της θερμότητας που εκπεμπόταν εκείνη την εποχή, παρατηρείται μέχρι και σήμερα. Οι αστροφυσικοί, πάντως, αποκαλούν αυτήν την εποχή «σκοτεινή». Θα έπρεπε να περάσουν 600 εκατομμύρια χρόνια, 15 ημέρες στο κοσμικό ημερολόγιο, για να φανεί το πρώτο φως.

Το ημερολόγιο γράφει 15 Ιανουαρίου. Ο σχηματισμός των πρώτων ατόμων οδηγεί, με τη συνεισφορά της βαρύτητας, στη δημιουργία γιγαντιαίων νεφελωμάτων αέριου υδρογόνου και ηλίου. Η πίεση σε αυτά τα νέφη αυξάνεται σε τέτοιον βαθμό, ώστε αναγκάζει τα άτομα να ενωθούν. Η αντίδραση αυτή, η πυρηνική σύντηξη, είναι η κινητήριος δύναμη που δημιούργησε (και δημιουργεί ακόμη) τους αστέρες. Η «εποχή του σκότους» παρήλθε. Η βαρύτητα που έφερε κοντά τα άτομα δρα με τον ίδιο τρόπο πάνω στους αστέρες, σχηματίζοντας σταδιακά γιγαντιαίες δομές, τους γαλαξίες. Οι αρχαιότεροι αστέρες του δικού μας γαλαξία γεννήθηκαν περίπου στις 20 Ιανουαρίου, αλλά οι μεταβολές μέχρι αυτός να αποκτήσει το χαρακτηριστικό σπειροειδές σχήμα του κράτησαν μέχρι το καλοκαίρι του κοσμικού ημερολογίου.

Όπως προαναφέρθηκε, τα μοναδικά χημικά στοιχεία που υπήρχαν εξαρχής ήταν το υδρογόνο και το ήλιο (το ήλιο είναι επί της ουσίας δύο ενωμένα άτομα υδρογόνου), αυτά δηλαδή που δημιουργήθηκαν από την ίδια τη γέννηση του σύμπαντος. Στο εσωτερικό των αστεριών, η πυρηνική σύντηξη μετατρέπει σταδιακά το υδρογόνο σε ολοένα και βαρύτερα στοιχεία, τα μέταλλα, διαταράσσοντας τις πολύ λεπτές ισορροπίες που συγκρατούν έναν αστέρα. Όταν αυτές χάνονται ολοκληρωτικά, ο αστέρας κάνει μια φαντασμαγορική έξοδο: Μια έκρηξη υπερκαινοφανούς (supernova). Μέσω αυτής της πολύ βίαιης εξέλιξης, τα νέα στοιχεία που δημιουργήθηκαν εντός των αστέρων διασκορπίζονται στο υπερπέραν και εμπλουτίζουν τα διαστρικά νέφη. Η αστερόσκονη αυτή συντελεί στη δημιουργία ηλιακών συστημάτων γύρω από τους νεογέννητους αστέρες για πρώτη φορά. Το ημερολόγιο δείχνει 1 Σεπτεμβρίου και ένα ακόμα αστέρι που συνοδεύεται από ένα ηλιακό σύστημα βραχωδών πλανητών σχηματίζεται. Σε έναν από αυτούς τους βράχους το αστέρι θα αποκαλείται «Ήλιος». Ο βράχος αυτός είναι η Γη. Πέτρες, φυτά, ζώα, καθετί υλικό έχει φτιαχτεί από αστερόσκονη.

Οι πρώτες ημέρες του Σεπτεμβρίου είναι μια πολύ έντονη, ρευστή και χαώδης περίοδος για τη Γη. Η παραμικρή μεταβολή μπορεί να διαμορφώσει δραματικά το μέλλον του πλανήτη, όπως εκείνη η σύγκρουση με ένα σώμα στις διαστάσεις της Γης, που οδήγησε στη δημιουργία της Σελήνης. Σταδιακά, οι πολύ υψηλές θερμοκρασίες πέφτουν στην επιφάνεια του πλανήτη, ο οποίος αποκτά στερεό πυρήνα με διαφορετικά στρώματα υλικών γύρω του. Η ατμόσφαιρα εμπλουτίζεται από τις ηφαιστειακές εκρήξεις με υδρατμούς, αμμωνία και διοξείδιο του άνθρακα και αργά αλλά σταθερά σχηματίζονται ήπειροι και ωκεανοί. Στις 21 Σεπτεμβρίου του κοσμικού ημερολογίου, με κάποιον τρόπο άγνωστο για την ώρα, κάνει την εμφάνισή της στη Γη η πρώτη μορφή ζωής. Μονοκύτταροι οργανισμοί, χαμένοι στα βάθη της θάλασσας. Μέχρι τις 9 Νοεμβρίου, αυτοί έχουν εξελιχθεί σε σύνθετες, πολυκύτταρες μορφές ζωής που τρέφονται, κινούνται και κάνουν σεξ. Και όσο περνάει ο χρόνος, τόσο εξελίσσονται.

Το ημερολόγιο δείχνει 18 Δεκεμβρίου. Μια απότομη αύξηση στη βιοποικιλότητα παρατηρείται. Η εξέλιξη γεννά θαλάσσια φυτά, ζώα με κέλυφος και άλλα με σπονδυλική στήλη. Οι συνθήκες στη στεριά είναι πρωτοφανείς για την ευδοκίμηση της ζωής. Και με πολλή υπομονή, γίνονται οι πρώτες απόπειρες. Από εκείνη τη στιγμή, αλλάζουν τα πάντα. Τον νέο κόσμο, πλούσιο σε φυτά και δάση, έρχονται να αποικίσουν ζώα από τη θάλασσα που αργότερα θα εξελιχθούν στα πρώτα μικροσκοπικά θηλαστικά και στα πτηνά. Ωστόσο, είναι οι δεινόσαυροι που θα κυριαρχήσουν στη Γη για μερικές κοσμικές ημέρες Η χλωρίδα αναπτύσσεται περαιτέρω και στις 28 Δεκεμβρίου εμφανίζονται τα πρώτα λουλούδια.

Η βασιλεία των δεινοσαύρων θα διακοπεί σχεδόν ακαριαία στις 30 Δεκεμβρίου του κοσμικού ημερολογίου. Η ώρα είναι 18:24. Ένας μετεωρίτης με διάμετρο δέκα χιλιομέτρων προσκρούει στη Γη. Ο Ήλιος κρύβεται. Τα φυτά πεθαίνουν. Οι δεινόσαυροι πεθαίνουν. Ο χρόνος στην επιφάνεια μοιάζει να έχει παγώσει. Τα θηλαστικά που κατάφεραν να κρυφτούν από τον όλεθρο βγαίνουν από τα λαγούμια τους όταν το επιτρέψουν οι συνθήκες και μια νέα αυγή ξημερώνει για τον πλανήτη.

Είναι παραμονή Πρωτοχρονιάς. Το απόγευμα, ο τελευταίος κοινός πρόγονος μαΐμούδων και πιθήκων κρέμεται από κλαδί σε κλαδί στα δάση της ανατολικής Αφρικής. Το βράδυ της παραμονής της Πρωτοχρονιάς, στις 21:45, ο τελευταίος κοινός πρόγονος μεταξύ των ανθρώπων και των υπόλοιπων πιθήκων σηκώνεται στα δύο πόδια και περπατά για πρώτη φορά, κάνοντας το πρώτο βήμα ενός συγκλονιστικού ταξιδιού. Στις 23:52 εμφανίζεται ο πρώτος σύγχρονος βιολογικά άνθρωπος.

Το ρολόι δείχνει 23:59 την 31η Δεκεμβρίου. Όλη η καταγεγραμμένη ανθρώπινη ιστορία εξελίσσεται στα τελευταία τριάντα δευτερόλεπτα του κοσμικού ημερολογίου. Η αγροτική επανάσταση γίνεται είκοσι τρία δευτερόλεπτα πριν τα μεσάνυχτα. Η γραφή ανακαλύπτεται στα δεκατέσσερα. Στα επτά δευτερόλεπτα γεννιέται ο Βούδας, στα πέντε ο Χριστός και στα τρία δευτερόλεπτα ο Μωάμεθ. Δύο δευτερόλεπτα πριν μηδενιστεί το κοσμικό ημερολόγιο, ο Χριστόφορος Κολόμβος πατάει στην Αμερική και ένα δευτερόλεπτο μετά, η Ευρώπη ζει τα χρόνια του Διαφωτισμού. Ένα δευτερόλεπτο πριν το τέλος, στις 23:59:59, ο Γαλιλαίος στρέφει για πρώτη φορά ένα τηλεσκόπιο στον ουρανό, αλλάζοντας για πάντα τον τρόπο που αντικρίζει ο άνθρωπος το σύμπαν.

Η ώρα είναι 00:00:00. Μόλις τώρα είναι όλη μας η ζωή. Είναι η στιγμή που γράφω αυτήν ακριβώς την πρόταση και ταυτόχρονα η στιγμή που εσείς τη διαβάζετε. Η στιγμή της γέννησης και ταυτόχρονα του θανάτου μας. Εκείνη που χαρήκαμε και ταυτόχρονα που πληγωθήκαμε, που δε θέλαμε να τελειώσει και ταυτόχρονα αυτή που νομίζαμε ότι δε θα τέλειωνε. Είναι η στιγμή που σηκωθήκαμε από το τραπέζι και είπαμε «Καλή Χρονιά!».